TUMPANGA

mizo pachakte tihbu a mi niawm tak a ni.fb group a mi ka copy/paste a nia..


Thlatute a tanga mi chak thlah Tumpanga hi an thlahtute kan hriat hlat theih ber chu Hrahsela (Lusei) thlah kalzel niin Hrahsela hian Hnahkunga a hring a, Hnahkunga hian Chula, Selesih sangsarih a michak hmingthang kha a hring a. Chula hian Lianhnuaithanga a hring a, Lianhnuaithanga hian Chhingsavunga a hring a, Chhingsavungs hian fa panga:- 1)Dara 2)Thangchuailova 3)Lianrivunga 4Lianhela 5)Satinmani 6)Vaitlaia te a hring leh a. Tichuan Tumpanga chu kum 1884 khan khumzawl (tuna Aiduzawl bul vela awmah) a lopiang a, Khumzawl atang hian Chawra hmun (N.E Khawdungsei) ah pheiin, N.E Khawdungsei ah hian a thihni thlengin a awmta ani.
Sawitak ang khan a pa chu Thangchuailova ani a, a nu chu LIanchhungi Bawitlung ani. Tumpanga hian a nupui Liansiami (Vanapa tunu) nen innei in Fa panga annei a, chu'ngte chu:- 1)Ralngama (hlaphuahthiam) 2)Chawntluangi 3)Thangchina 4)Chawnpuithangi 5)Lalvunga te anni.
A pa nau LIanhleia hi pasal tha Lasi zawl tioa sawi ani a, Lenteng tlang pangah pawh puk hmingthang tak zawlrai nuamtak, Lianhela puk chu tunthleng hian hmuhtheihin a la awm a, Tumpanga nau Thangruaia hi chak tak amai ani a, kum 1917 indopui pakhatna ah khan France ram ah akalve a, a nau vek Vaitlaia pawh hi inbuan chak zet mai anih bak ah kum 1948 khan District Advisory Council member ah tangin NEIG Mission hnuaiah zirtirtu hna thawk ani bawk a.
An farnu Satinmani hi N.E Khawdungsei Lal Hrangchhuana nupui niin, Ngopa, Khawkawn leh Chiahpui lalnu ani a. Kum 1934 khan Chiahpui leh Khawkawn peng laitak ah hian lo zau elhkhen mai annei a, buh empai riat an tuh a, empaikhat hi tin3 dawng ani a, tin zawng cguan trin 24 zet an tuh anih chu. Hei kum hian mautlawn zawn phur sangkhat an thlo chhuak hem mai. Buh phurkhat hi tin3 ani a, tina teh chuan tin sangthum anih chu.
Tumpangate chhunbgkua hi thlahtute atang a michak leh lian chhungkua anni a, an mahni chhinchhiah dan chuan Tumpanga hi 6ft9" ani a, an unau mipa pathumte hi an san dan Inches thuma indawt chho zel anni a, Vaitlaia 6ft3", Thangruaia 6ft6" niin Tumpanga hi 6ft9 asang tih ani. A fa u ber Ralngama kutziak a tangin 'Ft.6 leh 9inch a sang, sum ruka lian tiin an chhinchhiah ani.
A lian thawkhat ani tih chu a rinawm mai a, a hniak sei leh liantak teh tur pawh inhlata khua atang a pan vang vang pawh an awm a, a nngalruh nenlam teh thlap te hi mi thahnemtak an awm. Chung zingah chuan Vankhama pa, Vanchhunga pawhin Tumpanga hi a teh a, a fapa Vankhama ai chuan a sang zawk hgle niin a sawi.
Tumpanga hi a chak vanga uangthuanglo tak, Mizo pa rilru tluang pangngai pumi, mahni chanchin pawh a tha zawnga sawi duhlo mi ani a. A upat hnu ah amah ngei pawh mi a ah a inruat phah hial ani. Achhan chu a vanglai a tu leh fate leh mite'n a chakna entirna tur Chawilung siamtura an tihna zawng zawngte chu hnawlin chapona leh thil atthlak ah a ngaihtlat vang ani. Chawilung a losiam talo chu a inchhir hnuhnawh hle ani anti.
Tunhma chuan Aizawl ah Sawrkar thupek in khawtin in buh an chhungthin a, khaw hrang hrang a tangin tlangval thahnem tham tak hi buh chhungin an kalthin ani. Chutih hunlai chuan inbuan hi an uar hle a, khawtual tlangvalte hian mikhual tlangvalte hi inbuanah an lo cho thin a, zawlbuk ah an inbuan thin.
Tumkhat chu Tumpanga te chu Vanphunga khua Chawnngzawl an luta, khawtual tlangvalte chuan, mikhual zangbawng, kel mei tan, muallai zawlah Tumpanga phit e, a lai chawk kawrawng rawh u, tia au elin an lo cho a, a tirah chuan a malte te in an inbuan phawt a, ahnu ah chuan a chakber thlanchhuahte ve ve an innuai dawnta a. Changzawl khaw aiawh in Khuanga, inbuan chak, palian leh sar hlur mai hi a lochhuak a, mikhual aiawh in Tumpanga a lochhuak bawk a. Khawtual ho chuan kan chak zawk chuan Sialin kan ai anga, Tlanglam zai nen kan lawm mup mup mai dawn ani anti a. An han inbuanta a, Khuanga chuan Tumpanga chu a han phawizawk mai a, chei chei, sialin kan ai ngei dawn e anti a,mikhual lam chu an zam rilru hle mai a. An han inbei lehta a, Khuanga chu sangtak ah a kangta dawrh dawrh mai a, mikhual lam chu an hlimve tathung a. Khawtual lam chuan kan hnehlo cheu ani e, anti a. Chuta tang chuan Tumpanga chakzia hi nasa lehzualin an sawilar ta a ni.
A tukah chuan an chhuak leh a, Aizawl bul CHite lui an thleng a, khawsarih a tanga tlangval rual fuankhawm hi an lo in sehmur huang mai a, anni ho chuan chemchhe belh a in buanpui ah an lo cho va, arsa eiai pawh a inbuan chu an chak zawk thu sawiin an lo sawm a. Khawsarih aiawh a chakber thlanchhuah chu a lochhuak ta a, Tumpanga nen chuan an inbei ta ani. Tumpanga chuan a kapkar ah a tantir te te a tang rawh le, ati a, a phawichhuak zawk zawk ta mai a, khawsarih aiawh chu a tlawmta a ni.
Letzakhuaia khua Phuaibuang in an cho a, an inbuan hma chuan zu thlum tha tak mai pe in an hrairui a, an khaw buanchak nen an inbuan tirta a, a tua mah mah kang chuang lovin Tumpanga chuan a zui deuhva, an khaw buan chak Butchaka an tih mai, Thangsabuta chu chakzawkin khawtual khawtual tlanngval ho chuan an sawi a, pa ho erawh chuan an inhnehtawk ah an ngai thung. Tumpanga unaupa (a laichinpa) Ngurhnuaia chuan, ka u hi zu in inhrairui a, in phawikang zolo va, lo uang mai suh u, keiman ka beive dawn ani ati a, mahse an ngam talo niin an sawi bawk.
Vawikhat chu se dawirual hi an talh a, Tumpanga chuan luhkapui ah hruia khaichho tumin a hnuk a, mahse luhkapui chuan a dawllo va a chimhnan ta ani. Tumkhat leh pawh Sechal kawlh tak, kaih har deuh mai hi a awm a, tlangval ho an beidawn tawh a vangin Tumpanga chu an punta ngawt mai a. Ani chuan sedang kaih ang a ahmalam a tanga kai talo chuan a meihmawr ah aman a, a koki ah pu in Sial chu a hnung zawngin a kalpui taa, sial chuan a hnunglam hawi tumin a ki chuan a pang chu a nawk zoh zoh mai a.
Vawikhat dang leh pawh lal in ah zupui fir hi belpui se chhumzawh theihna khawpa lian ah hian an dahkhat luau mai a. Chutihlai chuan C.I Aikhumahi a lokal a, ani chuan, he belpui hi chawikang zo an awm angem le? a rawnti a. Tuma'n chawitin a an tinloh lai chuan Tumpanga'n a chawizo mai ange anti a. Tumpanga chu an ko a, ka chawi zo bik nangle tih pah in a khup thlenga sangin a chawikang ta lawp mai a. C.I chuan Mizoram ah chuan a chakber ang, ka haw thla anga chanchinbu ah ka chhuah ang ati a, a chhuahta nghe nghe ani awm e. Tin, Mizo leh Vai Chanchunbu 1911 a chhuakah heta an sawiang deuh hian ka thian Tumpanga tih thupui hmangin Suaka, Clerk, P.W.D Thakthing veng chuan a ziak.
Vawikhat chu Hrangkira bawngpu Mon KUmara dawr nghaktu Vai palian deuh mai hi a ban chelhzo an awmlo va. Hrangkira khawmi pasarih pawhin an chelh zolo anti a. Tumpanga an ko a, a han vuanve a, a chethei ta derlo mai a, ka chelh ta tlat mai ati a. A hnu ah an han inbuan leh a, vawithum ka han sawh deuh nawk nawk a, a tlawmta ani, tiin Tumpanga chuan a sawi.
Tuiphal kam zawl a mi zawn inchuhna ah Rabung tlangval chak, Vaibela hian Lianhela thlahte chu keiman ka tum ange a tirawk mai a, mahse Tumpanga nau Thangruaia'n ka u, keiman ka'n bei zawk ange a ti a, an inchai ta a,Vaibela chu atlu atlu tamai a ni an ti. A nau pawh hi a chak awm hle mai.
He'ng bakah hian a chakzia hi sawi belh tur a la awmnual a, chu'ng zinga a langsar zual tawikim deuh in lo thlir leh thuak thuak ila.
Se chal hi a mah a khaikan theihloh a neilo va. MI zawn inchuhna ah te hian mipanga vel in tiamrual lo chuan an bei ngam ngailo..
Tumpanga hi a tleirawl chhuah atang a hmingthang nghal hat ani a, Zorama khat tlat a niber mai. Hetih hunlai vek a Zorama pa chak dang Saizahawla'n a lo hriat chuan Tumpanga awmna NGopa khua chu a pan vang vang a, Tumpanga a han hmuh chuan a ban ah vuan in, tlangval, a ti a, inbuan turin puan an vengduh nghal mai a. An han inbuan chu an tang kher mai a, a tua mah mah in lakang thei ban awmta hauhloh mai a, Saizahawla chuan ka kalsan dawn che ati a. Mite chuan a tu mah mah chakzawk inla awm hlei nem an ti a. Saizahawla chuan hepa pui roh hi a khauh ang ten tun a ka buan peih tawhlo ati ta tlat mai a, chak zawk awm talo chuan an in thatthen ta ani.
Tumpanga chakzia ansawi leh kan hriat thinte hi khang hunlai mi zawn inchuh leh inbuan anla chin hunlai amit ngeia hmu tu mi thahnem takte hnen atang a kan hriat anih a vangin a rinawm tawk hle a ngaih theih ani. Mahse khanglai huna an chak dan phung kha thangtharte hi chuan kan hriat thiam pui phak meuh tawhlo zawk ani. An hunlai suangtuah chunga kan chhuidawn thiam poh leh an chak zia chu kan hrethiam ting maidawn niin a lang.
A hun hnuhnung, kum 70 bawr vel anih hnu ah pawh an kawta thingtum, pa tamtak in hem nena an eh thin angrual te hi a kut khingkhata vuanin a khing lehlama hreipui lekin thuchung lehnghalin a ekphel thin ani.
A lo upa ve hret hret a, a thihdawn hnaih ah chuan a fate hnen ah thurochhiah a nei a, a fanu Chawngpuithangi'n a sawidan chuan, kei hian Thi leh Dar semtur ka neilo, Pathian thu angin lo awm ula, Pathian thu anga awmlo chu an darh mai thin ani.Baibul thu ang zel hian lo awm ang che u, tiin a chah ani. Tichuan Mizo mi chak hmingthang Tumpanga chuan kum 1961, March ni 5 khan chatuan ram a lopan ve ta a, a hla duh leh sak nin theihloh chu- Ka thlarau kal la, hlaulo vin sawta Zaiawn tlangah sawnin, tih hi ani.
Tumpanga hi N.E Khawdungsei, Mualveng thlanmual ah phum ani a, a thlan lung ah chuan hetiang hian ziah ani:-
KAN PA
TUMPANGA K.77
MIZO CHAK HMINGTHANG
6'9" A SANG
Ni 5.3.1961 HIAN KAN THENTA.
A FATE:
1. Ralngama
2. Chawntluangi
3. Thangchina
4. Chawngpuithangi
5. Lalvanga
H.HRAHSEL
Hetianga mi chak leh mi bik, Mizoram pumpui chauh nilo, zohnahthlakte chenna rampawn thlenga hriathlawh Tumpanga chanchin hi N.E Khawdungsei YMA Branch te chuan chhuichiang a thar thawh leh in, Tumpanga ruhro hi kum 2007, April ni 13 (zirtawpni) khan phawrh a ni a, Forensic lam mithiam te'n an chhutdan chuan a san zawng hi ft.6 leh inchese 6% chu tling ngei in an hria a, za a za a dikang tihna erawh ani lova, inchese hnih khatin a diklo thei an ti bawk ani. Chuti anih chuan ft.6'7" emaw, ft6'8" emaw chu a tling thei tur ah ngai ila a sual tampui lo vang.
Tumpanga sanzawng a thlanlunga ziak hi Ralngama Dairy atang a an lak chhuah ani a, Tumpanga sanzawng hi a fapa Thangchina sawidan chuan ft.6'8 ani a. A ni hian a damlai khan vawihnih a teh a, vawihnih ka teh a a danglam chuanglo, tiin, Pu J.K Vanlala, Aizawl Dawrpui hnenah a sawi nghe nghe.
A thlan an laih hian an phum thuk vaklo va, ahnu a achhan ansawi dan chuan Tumpanga hian Bawngpui sentha tak mai anei a, chu chu damlohna pawh nei lemlo hian ek dum zil zela e in a thita mai a. Chumi hnu deuh ah chuan Tumpanga pawh chu a damlo a, na lutuk lovin, Bawngpui ek ang chuan a e ve tlat mai a, chu chu khawtlangin an hlau a, Pathianni chawhnu inkhawm laia a thi chu a tlai a tlai in an phum ta chuk chuk a loni.
Tumpanga te lo, empai riat an tuhna hmun hi Chiahpui leh Khawkawn inkara awm ani a, N.E Khawdungsei leh Khawkawn inkar, Chiahpui khaw peng bul, kawngpui bulah a awm. Kum 2007 a Manipur kan kal tumin kan tlanpelthuaka, chiang zawkin kum 2010, Dec 18 khan a hmunah ka tlawh ta nge nge ani. Tunlai lo pangngai ah chuan lo pali, panga tiahvel a zau ani awm e.He an lo hlui bul mai, kawngkam ah chuan lung a inphun a, tihian an ziak:-
Tumpanga
(6'7)
techhung lo.
Buh empai 8 kan tuh
Jan.7,1934

Comments

Popular posts from this blog

FAM LALZOVA.

CENTRAL JAIL TLANCHHUAHNA