NAUPANG HUAISEN CHHANDAMA
Naupang huaisen chhandama ti a hindi ah leh mizo subject kan zir thin kha kan la hre reng awm e, a chanchin I’n ngaithla dawn teh ang.Amah hi Pu aitluanga leh Pi Lallawmi te fa swm zinga anaupang lam atanga chhiara pathumna niin November ni 30, 1963-ah khan Chungtlang khua, Vaizakhama khua ni thin, Keitum bul lwkah a piang a.A pianna khua hi tunah chuan khwram a ni tawh.
Kum thum a nih, 1966-ah chuan a chhang, Lalchhuanliana chu a piang chauh a, a lâi pawh a la damchian hmain Mizoram buai avangin sipaiho chuan tihluihnain Bungtlangah an sawi khwm a. Hetih lai hian Chhandama hi naupang a tak, lawm hlawh tak a ni tawh
a. Bungtlang khaw lam pan chuan amahin a kal ve terh2 thei twh a ni.
Bungtlang an thlen dwn tepah chuan lugphun sang tak mai a lo awm a. Chumi bula ek lo awm a han hmuh chuan a nu hnenah, “Ka nu, hei hi eng ek nge?” tiin a zawt a. A nuin, “Mihring ek a nih kha,” tiin a chhang a. Chhandama chuan mihring an ni tih a la hriat loh avangin mak a ti hle a. ‘Engtin nge mihring chu an awm ang aw.?’ tih a ngaihtuah buai hle a ni awm e.
Heng lai hun hi MNF-in zalenna an sual lai a nih avangin hnam sipai leh
India sipai te chu khuaah an vei sek a, silai puin In an fang thuak2 fo va, a chang leh khua an hal leh vei nen, a sipai motor-te a inzui leh thluah2 chang a wm a, mipui pawh an ralkhel hle a. Chutiang boruakin a bwm mup karah chuan Chhandama pwhin a naupan lai hun a hmang ve nawk2 a.
Chutianga ram buai karah chuan Chhandama chu kum 1971-ah School lut tanin hemikum vek hian ‘A’ pwl a pass a. Hetih lai hian pawl khat zir hmain ‘A’ pwl leh ‘B’pawl zir hmasak a ngai a.
An School chawlh chang chuan chakai khawrh leh sava veh te nuam a ti thei hle a, chu chu chhun lam hunwlah pawh a thiante nena an thupui ber a ni thin. Zan lamah chuan pwnto an uar hle a. Thiante zinga kawlhsen tak, hotu nih chuh tlat thin a nih avangin chutianga an pwnto changte chuan a thiante churamsa lemah te an chang sap2 a. Ani erwh chu mihausa tak lemah a chang tlat thin a, a thiante chuan a chuanna tura sai nih an inchuh sap2 thin.
Tin, thingtlang naupang tih takah sephung laih an uar
thin hle a. School-ah pawh tuthlawh an keng rap thin a. Chhandama phei chuan a harh em avangin class an lak laiin an thutna hnuai, chhuat te a lo lai phut dup thin a, hrem pawh a hlwh foa ni awm e. Chutiang reng2a hun hmang chung chuan ‘B’ pawl chu a pass ve hram a.
Kum 1974 a lo inher chhuah chuan Chhandama pawh kum 11 a nive tawh a, zirna lamah pwh pawl khat zirlai a lo nive ta reng mai a. June ni 14-ah pwh chuan School kalin hlim takin class hnuhnung berah chuan a tuk, June ni 15 chu YMA Daya
nih avangin chawlh tur a nih thu an puang a. Chu zet zwng, Chhandama leh a thiante tan chuan a aia chanchin thadang a awm lo emaw tih tur khwp lawmwm a ni. An thianho chuan an au te teng tung mai a. Tichuan, School pawh an bang zui ta a. A thiante nen chuan a tuka Matvate luia kal a, tuia chen an rawt sap sap hlawm a. Zana pawnto leh ngei tur chuan aninthen ta hlawm a.
Chumi zanah chuan chaw anhan ei fel a. Chhandama chuan a chhungte hmuh loh hlan changin a thiante nena pwnto turin a put chhuak zauh
va. A thiante nen chuan pawntovin a tuka Matvate luia kal a, tuia chen an chak twhzia an sawi sap2 a. Hlim taka an pawnto hnuah chuan a tuka inhmu leh tur chuan,
Tin dial e, tin dial e,
Naktukah khua var sela,
Inkawm leh dial dial ang u;
Mangtha mangtha,"
tiin mahni In lam an pan ta sap2 a.
A tuk, June ni 15, 1974 a nih chuan a hmaa an inrwt khwm tawh ang ngeiin tukthuan ei khamah chuan a hlimawm thei ang bera tui chen tum chuan Matvate lui lam panin an liam ta a. Kalkwnga an han kal reng2 pawh
chu an phur tlangbawk a, a then an tlan a, a then an zuang zak2 bwk a. A then an lo zai vei thùl. A thenin lung tumin kawngsir an lo vwm a, a thenin sairawkherhin sava an lo perh thlwk nawk2 bwk a. An hlim tlang kher mai.
Tichuan, thingkuangmual an thleng ta a. Matvate lui lam an han hwi vang2 a. Khwi lai li-ah nge an chen ang tihte an han swi khawm nak2 a. A twpa an thutlukna chu ‘Pa Kuta li-ah cheng ang u’ tih a ni a. Chu li lam pan chuan an liam nghal sang2 a.
Pa Kuta li an thlen
chuan an cheng ta sap sap a. A thenin liluh an zir a. A thenin hleuh te an zir bawk a. Tlema lo thiam deuh twhte chuan a tih dan tur an lo hrilh chhawng ve bawk a. Thenkhat, lung lian pwm chunga lo liluh vang2 twk lah bo lo, an thawm a na tlang kher mai.
Chawfak hun a lo nih chuan chhungte phalnaa kal zwng chuan chaw an fun deuh veka, an chawfun an thet a, an ei bawrh2 hlawm a.
Chaw an fak zwhah chuan luia lungte chu phwkin chakai an khawrh nak2 a.Chhandama phei chu a hmaa a pa nena an kal
twhna a nih avangin a hmunhma chu a la hre hneh hle a, a thiante hnenah chuan lui hnar lama haw chhoh paha chakai khawrh chhoh zel chu a rwt ta hial a. Anni pwhin an lo chakzwng tak a nih avangin Chhandama leh a thiante pasarih chu an inzui chho ta dam2 hlwm a.
Tuicheng tura kal mai an nih avangin chem pawh an lo keng hauh lo va. Chakai dahna atan chuan aiawt chhia leh hnahthial te chu anla khawm sap2 a, chakai pawh an man hnem ve hle a.Naupanga thuchang, ‘Tu nge man lian ber,’ tiin an inensak
nak2 a, an hlim dar2 hle.
Chutia hlim taka an awm lai chuan an thian pakhat chu a au ta hlut a. A han en chian chuan a bulah lwkah chuan saphai lian zet mai, electric ban tiat zet mai chu a lo mu zuah mai a. A lu chu tui chhunga a phum daih avangin an hmu thei lo va. Anni, naupang ta chuan a thi twh emaw an ti mai a, chutiangin saphai tih an hre si lo va. A thi twh emaw tiin mak ti tak chuan an en thap a.
Chutah le, a rawn che ta tualtual mai a. Chhandama te
thianho hlau lutuk chu a bilinga balangin an tlan darh ta hak mai a.
Feet 10 hnih emaw chauh an tlan hman tihah chuan an thianpa Rinsiama, kum 10 mi chu a te ta chul mai a. Chu saphai lian zet mai chuan a vial/zial bet ta tlat mai a. Rinsiama chuan thlabar takin, “U Mang, min rawh chhan r’u, U Hmun, min rawn chhan r’u, U Tlang, min rawn chhan r’u,” tiin a au vak2 a. Saphai chu a len em avangin hriamhrei tel lo phei chuan tumahin an chhan ngam lo va. An thianpa aw ngaihven ngam pwh an awm twh lo.
Chutihlai chuan Chhandama chu a naupang lam a nih avangin midang hnungah a tlan ve tai2 mai a. Tu mah an hawi let ngam tawh lo.
Kawiah an tlan liam tep tih ah chuan, “U Chhandam, min rawn chhan rawh” tia Rinsiama mangang au ri chuan Chhandama beng a verh ta zawk a. Tlan leh a tum thei ta lo twp mai a. A ding ta chwt a, a thianpa aw chuan a man bet a ni ber awm e.
Mhs engtia han tih tur ngetih chu ani naupang ve bawk, kum 11 pawh la tling tha thum lo chuan a hre mai lo va. Mahse a hriat loh chhung
chuan a thianpa Rinsiama lamah chuan a lo tlan let reng chu niin, bing deuh chuk2a a inhriat laichuan a thianpa bul a lo thleng reng tawh a. Chutih laichuan Rinsiama chu a lo thidang a; Saphai lian takchuan a delh bet reng a lo nia.
Chhandama tih ngaihna hre lo, hriamhrei keng bawk si lo,thinrim si chuan a thianpa delh bettu Saphai lian tak chu a hnek ta vak2 mai a. Rin loh tak maiin saphai chu a twlhswn dwrh mai a.
Chutia saphai a tawlhswn veleh chuan a thianpa Rinsiama, thidang reng twh
chu a hnuk lawk a, an thiante tlanna lui mawng lamah chuan a hnuk thla ta chiam mai a.
Thui tak a hnuh thlak hnuah chuan Rinsiama chu a rwn rum tiah2 a. Chiang lo tak chuan a rwn harh ta hlauh mai a. Mhs Chhandama chuan a la hnuk zel tho va.
Nakinah chuan an thlang lam thlama an thiante thwm chuan hre ta a, an pan thla zel a. Thi tawh ngei tura an ngaih avangin an thiante chuan Rinsiama leh Chhandama chutianga dama an hmu leh thei chu mak an ti hlwm kher mai.
An thiante awmna an thlen chuan
thil awm dan chu an lo zwt nghal mawlh2 a. Chhandama chu a chauh em avangin a tawng thei lawk lo va, Rinsiama pawh a la harhchiang lo va.
Chhandama chuan a chawlh hahdam deuh hnuah chuan athiante hnenah thil awm dan chu a swi a. A hnu deuhah Rinsiama pawh a lo harh chhuak ve ta a, hlaua tha khu zawih2 chung chuan a chanchin chu a sawive a ni.
Chutia Rinsiama ber a rawn harh chhuah takah chuan haw zai an rel ta a. A theih anga chaka kal turin hma anhruaitir a. In an hnaih tawlh2 a, an hlauh a
zual tawlh2 a. Dai an thlen phei chuan an tlan puat2 twh a.
Chhandama te In an thlen chuan an kwtah Chhandama pa chuan thingrilban a lo suih a. Rang takin Chhandama thiante chuan an thil tawn chu an hrilh sap2 a. “Engtiat nge?” tia a zwh chuan, “Thirban tiat” tiin an chhang theuh a.
Chhandama chu Inah rei pwh a awm hman lo tihah chuan a chhuak leh ghal a. High School kawta YMA intihhlimna lamah chuan a tlan phei a. Intihhlimna chi hrang2 an lo ti nak2 a.
A thiante chuan an chanchin chu an lo va swi darh twh a ni ngei ang, a kalna apiangah an lo zawt sap2 a, an chanchin chu an hrilh nileng ta zak mai a ni.
Chumi zan chuan a tu a te pwh chuan an la hlau ngang a ni ang, pwnto zai pwh an rel thei lo va. An thianpa Rinsiama phei chu a muhil thei lo va, a phu zawk2 mai tih thu an swi nghe2.
Chumi hnu, Pathianni tukah phei chuan Rinsiama pate chuan bwngsa leisakin Chhandama chu chaw eiah an sawm hial nghe nghe a. Ahunlaia sum harsat dan tur
ngaihtuahin an lwmthu sawina hi a nep lo hle.
Kum 1974 tawp lam a ni a. Chhandama leh a thiante chuan Keituma len phei an rawt a. Kalkwngah sava te vehin hlim takin an phei leh a.
Keitum an thlen chuan Chhandama chanchin chu hre lo bar an lo awm twh lo va. A kalna lam apiangah chuan an lo zwt sup2 zel a. Chumi tlai dar 5 velah chuan Bungtlangah chuan an haw leh ta a.
Chhandama hi North-East State-a Jeevan Raksha Padak dawng hmasa ber niin, India ram pumah pawh pahnihna a ni pha hial nia hriat a ni.1976.aug.15 ah khan india president ai awhin pu Ch.Chhunga khatihlai a Mizoram chief minister chuan lammualah a hlan ta ani.
Lawmman hi tangkafai cheng 500 leh medal ani a.a hunlai chuan a tam fu ang.
thlalak hi tun a a hmel. ka resnap a, a fiah thei lo a, hei hi ka lo hmang mai.
Thulakna: Mizo tleirawl huaisente.by; KC Vanlalruata.
Comments