KHUPLALA



Zo hnahthlak Hmar hnam zinga mi chak leh tlawmngai Khuplala Songate hi kum 1881 ah Gumhui Manipur ah apiang a, a pa chu Thangzakkhuma ani a, a pu chu Hauhmanga, Champhai a piang leh seilian ani. Hauhmanga chu pasaltha tak mai ani. Sih pakhat ah hian thang akam a, Sakhi, Sasen leh Sazuk z alai a awk a, chu sih chu tunthleng in Hauhmanga sih an tih hlen phah ta ani. Hauhmanga fapa Thangzakhupa chu Manipur ah apem a, chu chu chhim leh hmar indo hunlai ani maithei. Thangzakhupa chu Hmuntha ah a awm hma sa ber a, (Saizahawla’n mi huaisen Vungdanga nau Hmanga a thahna khua Hmuntha khua kha ani). Hmmjuntha atang chuan Gamhui ah apem a, he khua atang hian Parbung ah an pem leh a, Khuplala chu Parbung ah hian a boral thleng a awm ani.
Khuplala hi ft.5 leh inches 11 a sang ani a, a awm chu ama sumruk aia lian niin, kg.80 arit ani. A landan chuan pian athiam avang in pate satha tihtur ani zawk mah. Mau tam hmasa 1910-1911 laikha a chak vanglai tak ani. Amah hi pa in ngaitlawm leh nunnem, chapo lo tak, mahni infakna tawtawrawt ham duh miahlo anih avang in mite’n a chakdan hi an sawi zawk thin. A chakdan chu hetiang hian tlem azawng point feltak in han tarlang ila.
Mautam hmasa, (1910-1911) khan Ruonglevaisuo (Tuiruang leh Tuivai chhuah, Tipaimukh) dawr a tangin Buhfai Quintal khat Taithu khua thleng a phurzo; chu chum mel 30 zeta hla ani.
Lungthyul khua a Kapkhawvunga (Paihteliana), michak hmingthang tak mai, sumkaw tualleng. Ft.7-a sang ai pawh khan a chaklo bik chuanglo vin ansawi. An sawidan chuan Kapkhawvunga nen mau sangkhat tawnkhawm thingtuaia chhuntlang ah an inel a, herhse tuai a hmawr tanbial in an han chhuna, Khuplala chuan a chhuntlang mai a, Kapkhawvunga chuan a chhuntlang duhlo nge a chhuntlang ve tlatlo.
Vawikhat chu awle(crocodile) sum ru zet a kap hliam a, a awle hliam chu aatuia a vahlulh hma in Khuplala chuan a meiah a man hman a, vakam leichar vuak nan a hmang dem mai an ti.
Taithlu khuaah pawh sial, a ki ngunatang vel ni tawh hi a kiah a man a luhkapui atangin a khai kang vu mai ani. (He thu hi kum 2011, January ni 7 – a Taithu, Manipur ka han kal tum pawhin minlo hrilh nawn leh nghe nghe – K.C-a)
Lungthulian daiah lunglpui lian tak tak pathum, pakhat pawh aund thu aia rit tur a dah te phei chu tun thlengin hmuh theihin ala awm. He lungpui hi lungthu angin aawm a, chu chu khualzin kalvel te hian an hmuthin a, khua amite hnen ah chuan in lungthu chu a va lian em, lungthulian khua in ni ngawt alawm le an tithing an chuta tang chuan Lungthulian tiin a puhlen ta niin ansawi.
Sawidan ang ah chuan Senvon kawnzar atngin khua tur an va sat a, rangaw karah chuan lungthu anga awm lungpui pathum anva samchhuak a, chu chu ahming putchhan chu ani a, lungpui pathum hi Khuplala hian a chawikang zo vek anti bawk. Lungthulian hi ahma chuan Senvon khawper an timai thin a, tunhma chuan Lungthulian leh Senvon khaw inkar ah hian Punte khua aawm bawkthin.
A sairawkherh chu namenlova khauh ani a, a saihlum chu artui tiat tiat ani. Zawng te, Ngau te, hauhuk te, awrrang te, savawm tepawh a perhthla tawptawp mai thin zukni a. A tupa Thavela chuan heti ang hian buhtuh khuanglawm hla a phuah hial a:-
Van thang hiang van thang hliang a,
Saw simtiang van thang hliang a;
Tlangram pau vial vial hai phelruan kan sai,
Phuaivawm a hrang anti po sul ang kan tum,
Tiin aphuah ani.
Parbung lal buhchhun ni in belpui khapsawm leh pahnih a lian ah zu an chhungkhat luau mai a, chu beltlang leh a ring chu a kut zungpui leh kut zungtang in a vuan renrawn a, a kut khinghnih chuan a chawikang ve ve a, chutah tibaw miah lo vin sial tuidawt takin a dawt kuang kuang mai antih chu.
A chak vanglaiin saphivawk hi a manthin a, an luruh chu sazu lu ang main a hmetsawp rawp maithin.
Parvachawm khua ami sial a ki pawh tawng chena sei in tingeing tak maihi a kal that duhloh avang in furlong khat zet a kai bawkvak.
A nau enga nen thingsia hi banbul tur an hem a, a hmun a remloh em avang in Khuplala chuan a malpui ah thing chu nghatin anau chu a ehtir tiap mai ani.
A hunlai na na na chuan inbuan hi a chakin athiam hle a, amah ngeiin inbuan ah mihring tungchhova kal min hnehtu kala inbuan puilo ati.
Taithu khua a, Chawngbawla pa chuan Khuplala ka awhna ber chu hreiha leh chemfawng tur lak hian ani. Ani chuan a kutin a pawtphawi mai a, duh duh a thlang mai ani a tibawk. Putar nkum 80 mi anih hnu ah pawh a chakdan chu neulo deng deng tak ani. Khai mah aw i’n thetzel the ang.
Bapui (bal) vawkchaw a chhumtur hi ke zungpui tiat lek lekin a hmetnawi siah siah mai a, suma dennawi ngai hranpa lemlo vin a chhumthin. Chu chu Parbung tlangval ho in an hmujduh hle a, meng phar deu duau in an en thin.
SIlai, laiphir (phuarthum) pahnih a dawt hmawra kut ungtanga vuanin a hmawr v eve a chuktuah thei.
Parbung khua, ngura pa thihkum kum 1973 ah ngurs pa kuang tur siam chu a kut khingkhat, zungpui leh zungchala chelhin a khaikang zo.
Thirtiang zunghrual tiat nei hi a kut zungtang pahnih chauhva hmetin a charkawh va va thei.
Road roller a ke hnunglam pahnih hi feet khat laia sang a chawikang thei.

 (Ka thu lakna: MIZO MICHAKTE By: K.C.Vanlalruata)

Comments

Popular posts from this blog

FAM LALZOVA.

CENTRAL JAIL TLANCHHUAHNA